Alle kinderen zijn weleens bang. Ook de kinderen op jouw groep zijn soms misschien angstig. Dat is normaal. Bij iedere ontwikkelingsfase horen bepaalde angsten. Hoe kunnen die angsten zich uiten? En hoe help je een kind dat angstig is?
‘Angst zit bij mensen ingebakken. Van nature scannen we onze omgeving op gevaar. Onze overlevingskansen zijn immers groter als we gevaar tijdig onderkennen en erop reageren. Het is dus normaal dat je als mens soms angst ervaart.’ Dit vertelt ontwikkelingspsycholoog en orthopedagoog Anke Klein. Ze is medeoprichter van het Kenniscentrum Angst en Stress bij jeugd. ‘Het leren omgaan met angsten, met hulp van volwassenen, is onderdeel van de normale ontwikkeling.’ En daar kun jij, als pedagogisch professional, een belangrijke rol in spelen.
Baby’s
Bij iedere ontwikkelingsfase horen angsten. ‘Zo zijn baby’s bijvoorbeeld bang voor harde en onverwachte geluiden’, stelt Anke. ‘Ook hebben ze scheidingsangst: ze kunnen heel angstig worden als hun moeder of vader weggaat.’ Natuurlijk kunnen baby’s jou niet vertellen waar ze bang voor zijn: je merkt dit aan hun gedrag. ‘Een baby kan bijvoorbeeld helemaal over z’n toeren raken als mama niet in de buurt is’, vertelt Anke. ‘Dat gaat niet vanzelf over. Het is daarom belangrijk om troost te bieden. Pak het kind bijvoorbeeld op, knuffel het, praat of zing op een liefdevolle manier. Zo bied je veiligheid.’
Dreumesen (1-2 jaar)
Dreumesen kunnen ook last hebben van scheidingsangst. Ook het potje of de wc is soms best spannend. Daarnaast zijn ze dikwijls bang om te vallen en zich te bezeren. Angst uit zich op deze leeftijd vaak in huilen, boosheid, wegkruipen, vastgrijpen aan de ouder of buikpijn.
Bange gevoelens komen vaak op in onvoorspelbare situaties, legt Anke uit. ‘Kinderen snappen bijvoorbeeld nog niet goed wat er gaat gebeuren op het potje of de wc. Het kan dan helpen om het kind controle te geven. Laat het bijvoorbeeld zelf kiezen of de wc-deur open blijft of dichtgaat.’ Bij scheidingsangst is het belangrijk wat meer ruimte te geven voor het wenproces. Soms kan het helpen een vertrouwd knuffeltje van thuis mee te brengen. Anke: ‘Of misschien kan papa of mama ’s morgens bij het wegbrengen wat langer blijven? Of het kind wat eerder ophalen, zodat de dagen iets korter zijn? Onderzoek samen wat het kind “over de drempel” kan helpen, waardoor het afscheid van papa en mama minder spannend wordt.’
Peuters en kleuters (3-5 jaar)
De leefwereld van peuters wordt groter. Daarmee veranderen ook de angsten die vaak voorkomen. Een kind kan bijvoorbeeld bang zijn voor ‘enge dieren’ (zoals honden of insecten), donkere ruimtes, de dokter, het zwembad of alleen-zijn. Het lukt kinderen op deze leeftijd steeds beter om je te vertellen wat hen angstig maakt. ‘Maar ze uiten het ook nog steeds op andere manieren’, zegt Anke. ‘Ze kunnen bijvoorbeeld verdrietig of kwaad worden als ze iets niet durven. Of ze klagen over buikpijn of hoofdpijn, terwijl ze eigenlijk angstig zijn. Maar die link leggen ze zelf nog niet altijd.’ Een peuter of kleuter kan ook bang worden van zijn eigen voorstellingsvermogen. Het kind is er bijvoorbeeld van overtuigd dat er een krokodil zit in de poppenhoek. ‘Zeggen dat dit niet zo is, helpt niet altijd. Het is voor kinderen van deze leeftijd soms nog lastig onderscheid te maken tussen fantasie en werkelijkheid’, zegt Anke. ‘Neem de angst altijd serieus, zelfs als die in jouw ogen niet reëel is. Je kunt samen bespreken wat een goede oplossing zou kunnen zijn. Bijvoorbeeld: de krokodil samen wegjagen uit de poppenhoek.’
Schoolkinderen (6-12 jaar)
Als kinderen ouder worden, gaan ze steeds meer beseffen wat er allemaal speelt in de wereld. Dit maakt dat zij bang kunnen worden voor bijvoorbeeld natuurrampen, pandemieën, oorlogen. ‘Je kunt kinderen op deze leeftijd niet meer helemaal weghouden bij de ellende’, zegt Anke. ‘Wel kun je met hen praten over wat er gaande is. En samen bespreken hoe je kunt omgaan met de angsten. Als het bijvoorbeeld gaat om een oorlog, kun je aangeven dat veel mensen hier bang voor zijn, dat dit normaal is. Vertel dan dat jij altijd tegen jezelf zegt dat de oorlog gelukkig ver weg is. En dat je bewust aan iets leuks gaat denken als je zulke angstige gedachten hebt. Jouw krachtige voorbeeld kan kinderen helpen bij het leren omgaan met hun eigen angsten.’ In de laatste jaren van de basisschool en met het aanbreken van de puberteit zie je dat sociale angsten en/of faalangst een rol gaan spelen. ‘Kinderen kunnen dan heel bang zijn om er niet bij te horen of om een toets te verprutsen’, vertelt Anke. ‘Ze vragen zich af: Hoe zie ik eruit? Ben ik wel goed genoeg? Mag ik met de anderen meedoen? Het helpt dan als zij hun verhaal kwijt kunnen. Moedig hen daarom aan om over hun angst te praten. Met jou, de ouder(s) en/of de leerkracht.’